حذف رأی ممتنع در مجلس شورای اسلامی ایران: تحلیلی بر دلایل و پیامدها

ملیحه سالم: اخیراً بحث حذف رأی ممتنع در مجلس شورای اسلامی ایران مطرح شده است. این پیشنهاد که احتمالاً با هدف افزایش کارآمدی تصمیم‌گیری‌ها و کاهش بلاتکلیفی در مصوبات ارائه شده، واکنش‌های متفاوتی را در میان نمایندگان و تحلیلگران سیاسی برانگیخته است. در این رابطه حسینعلی حاجی دلیگانی نماینده شاهین‌شهر و برخوار در مجلس از تدوین طرحی از سوی جمعی از نمایندگان تحت عنوان «حذف رای ممتنع از فرآیند رسیدگی‌ها و رای‌گیری مجلس» خبر داد.

مدافعان حذف رأی ممتنع استدلال می‌کنند که این گزینه باعث بلاتکلیفی در تصویب قوانین می‌شود و نمایندگان را از مسئولیت‌پذیری مستقیم دور می‌کند.

همچنین، در مواردی که اکثریت مطلق (نصف به علاوه یک کل نمایندگان) برای تصویب یک قانون نیاز است، رأی‌های ممتنع عملاً به عنوان رأی منفی عمل می‌کنند و تصویب برخی لوایح را دشوارتر می‌سازند.

در این تحلیل، به دلایل، مزایا و معایب احتمالی این تغییر و تأثیر آن بر روند قانون‌گذاری می‌پردازیم.

 دلایل موافقان حذف رأی ممتنع

۱. افزایش شفافیت و مسئولیت‌پذیری نمایندگان:

با حذف گزینه ممتنع، نمایندگان مجبور می‌شوند موضع واضحی (موافق/مخالف) اتخاذ کنند، که می‌تواند پاسخگویی آنان را افزایش دهد.

۲. کاهش بن‌بست‌های قانونی:

در مواردی که تعداد ممتنع‌ها زیاد است، مصوبات به کمیسیون‌ها بازگردانده می‌شوند یا به تعویق می‌افتند. حذف این گزینه می‌تواند روند تصویب قوانین را تسریع کند.

۳. همسو با نظام‌های پارلمانی دیگر:

در بسیاری از مجالس دنیا (مانند انگلیس و آمریکا) رأی ممتنع وجود ندارد و نمایندگان باید رأی مثبت یا منفی بدهند.

۴. تصویب سریع‌تر لوایح حساس:

دولت و جناح اکثریت ممکن است راحت‌تر بتوانند مصوبات خود را به تصویب برسانند، زیرا مانع رأی‌های ممتنع کاهش می‌یابد.

دلایل مخالفان حذف رأی ممتنع 

۱. کاهش انعطاف نمایندگان در رأی‌گیری:

برخی نمایندگان معتقدند رأی ممتنع به آنان اجازه می‌دهد در مواردی که اطلاعات کافی ندارند یا تحت فشار جناحی هستند، از اعلام موضع صریح خودداری کنند.

۲. افزایش قطبی‌سازی و فشار جناحی:

با حذف گزینه ممتنع، ممکن است فشار بر نمایندگان برای پیروی از خط‌مشی جناح‌ها افزایش یابد و فضای مجلس به سمت دوقطبی شدن پیش برود.

۳. تضعیف دموکراسی درون‌مجلسی:

رأی ممتنع گاهی ابزاری برای اعتراض غیرمستقیم به طرح‌هایی است که نمایندگان با بخشی از آن مخالفند، ولی نمی‌خواهند به کلی رد شود.

۴. کاهش مصالحه‌پذیری بین جناح‌ها:

اگر نمایندگان مجبور به انتخاب بین فقط موافق یا مخالف باشند، ممکن است فضای مجلس به جای گفت‌وگو، به تقابل بیشتر بین جناح‌ها تبدیل شود.

۵.  واکنش افکار عمومی:

برخی شهروندان و منتقدان ممکن است این تغییر را اقدامی برای محدود کردن دموکراسی در مجلس تفسیر کنند، به‌ویژه اگر به‌صورت یکجانبه و بدون بحث کارشناسی انجام شود.

در حال حاضر، این پیشنهاد در مرحله بحث است و هنوز به تصویب نرسیده است. اگر اکثریت مجلس از آن حمایت کنند، احتمال تغییر آیین‌نامه وجود دارد.  با این حال، مخالفت‌های درون‌مجلسی و نگرانی از کاهش مشروعیت تصمیمات ممکن است روند آن را کند یا متوقف کند.  در صورت حذف رأی ممتنع، مجلس تصمیم‌گیرنده‌تر اما کم‌انعطاف‌تر خواهد شد.  این تغییر می‌تواند هم به نفع دولت (برای تصویب سریع لوایح) و هم به ضرر نمایندگان مستقل تمام شود که ابزار ممتنع را برای حفظ مواضع پیچیده از دست می‌دهند.

انتهای پیام/