اینجا لندن؛ ساعت دقیقا ۱۲ نیمه شب است/ کودتای 28 مرداد، نتیجه اعتماد به غرب

سید مصطفی میرزاباقری برزی: واژه کودتا  که از زبان فرانسوی وارد زبان فارسی شده، به معنی ضربه ناگهانی به دولت است. این واژه در فرهنگ سیاسی یعنی برافکندن دولت و جابجایی قدرت در درون نظام از گروهی به گروه دیگر که معمولا به صورت ناگهانی و قهرآمیز صورت می‌گیرد که حتی می‌تواند پیامدهای اجتماعی نیز در پی داشته باشد و یک کودتا در دو صورت موفق خواهد شد: یا فعالان سیاسی در جامعه کم شمار باشند و یا کودتا باید به تایید بخش جالب توجهی از فعالان سیاسی برسد و تقسیم قدرت نیز در کودتا میان گروه‌های سیاسی به سختی صورت می‌گیرد و در غیاب این شرایط کودتا به شکست یا جنگ داخلی می‌انجامد.

فرق انقلاب با کودتا در این است که انقلاب ماهیت مردمی دارد ولی کودتا چنین نیست. در کودتا یک اقلیت مسلح و مجهز به نیرو، در مقابل اقلیت که حاکم بر اکثریت جامعه است، قیام میکنند و وضع‏ موجود را در هم می ریزد و خود جای گروه قبلی قرار می‌گیرد و این استقرار ارتباطی به صالح یا ناصالح بودن کودتاگران ندارد؛ آنچه که اهمیت دارد این است که در کودتا اکثریت مردم از حساب خارج هستند و در فعل و انفعالات نقشی ندارند.

در میان کودتاها و شبه انقلاب ها، انقلاب اسلامی ایران یک انقلاب به ‏تمام معنی واقعی است که در واقع اگر قرار باشد نظیری برای آن پیدا کنیم‏، شاید بتوانیم انقلاب صدر اسلام را مثال بزنیم .ماهیت انقلابی این انقلاب از بسیاری از انقلاب های اصیل در تاریخ ، اصیلتر است، چرا که در این انقلاب اکثریت افراد یک ملت از زن و مرد و پیر و جوان با دست خالی، اما با روحیه ای انقلابی علیه یک رژیم قدرتمند قیام کردند و به پیروزی رسیدند.

ملت ایران که در دوره حکومت رضاخان به معنی واقعی کلمه در خفقان و ستم‌شاهی قرار داشت به سبب بی‌کفایتی مدیران وقت و غارت متفقین در جنگ جهان دوم تحت بدترین شرایط اقتصادی و معیشتی قرار داشت تا جایی که برخی منابع تاریح از کشته شده غریب به ۱۰ میلیون ایرانی به دلیل گرسنگی و نبود غذا خبر می‌دهند. ملت ایران در سال‌های ابتدایی پسا رضاخانی تواسنت اندکی از فشار و خفقان به دور باشد و اطلاعات و دانش کافی نسبت به وضیعت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و روابط خود با ابرقدرت‌های استعمارگری همچون انگلیس و آمریکا و روسیه پیدا کند. براین اساس ملت ایران به این شناخت رسیده بود که باید برای بقای خود و برای توسعه و آبادانی این سرزمین در مسیر ملی شدن صنعت نفت حرکت کند؛ بنابراین به حرکت ملی و مرحوم دکتر مصدق و آیت آلله کاشانی در ملی شدن صنعت نفت لبیک گفت و در مسیر استقلال سیاسی، اقتصادی و صنعتی خود گام برداشت، وضعیت چپاول نفت ایران توسط دولت انگلیس به قدری خفت‌بار و رذیلانه است که هر انسان ایرانی و وطن‌پرستی از مطالعه تاریخی آن دوران سیاه احساس حقارت می‌کند. قطعاً جامعه ایرانی امروز قویاً نیازمند روشنگری نسبت به این واقعه تلخ هم برای نسل جوان خود و هم جامعه جهانی است.

کودتای 28 مرداد 1332 یکی از نقاط پرمسئله و حساس تاریخ معاصر ایران است که سرنوشتی متفاوت را برای کشور رقم زد؛ به همین دلیل باید بارها مورد بررسی و تدقیق قرار بگیرد. کودتای 28 مرداد 32 از جمله پیچیده ترین و درعین حال پرابهام ترین اتفاقات تاریخ معاصر به شمار می آید وتفسیرهای مختلفی از این واقعه ارائه گردیده است. لیکن همواره سوالاتی اساسی از جمله اینکه گردانندگان اصلی این کودتا چه کسانی بوده اند؟ هدف از انجام کودتا چه بود؟ وچه شکافی باعث گسست همبستگی نیروهای ملی ومذهبی ،مصدق و کاشانی شد که نتوانستند طرح اجرای کودتا را نافرجام بگذارند؟ همه وهمه از جمله مواردی است که ذهن پژوهشگران ومورخان را به خود معطوف ساخته است.

مساله مهم واساسی که از جمله اهداف اجرای کودتای 28 مرداد بوده، مسائلی مربوط به نفت ایران می باشد. نفت به طور معمول ونفت ایران به صورتی خاص یکی از ذخایر مهم سرمایه داری به حساب آمده واز این حیث همواره بر سر تصاحب آن بین دول مختلف درگیری هایی را ایجاد کرده است. همین امر باعث می گردد تا فدرت هایی هم چون انگلیس وشوروی از همان ابتدا تمام تلاش خود را برای حفظ منابع سرمایه داری وبه دست گرفتن گلوگاه نفتی ایران انجام دهند حتی اگر این امر به قیمت کلید زدن انجام یک کودتا در کشور باشد.

71 سال از حادثه ای می گذرد که به سرنگونی “محمد مصدق” از حکومت منجر شد. در شش دهه ای که از این کودتا می گذرد، روایت های مختلفی از چگونگی وقوع آن از سوی تاریخ نویسان با گرایش های مسلکی مختلف ارائه شده است، با تمامی این اوصاف کودتای نظامی 28 مرداد 1332 به عنوان یکی از مهم ترین و سرنوشت سازترین حوادث سیاسی تاریخ معاصر کشورمان، سرمنشا بسیاری از حوادث تلخ تاریخی این سرزمین به حساب می آید. چرخش و انتقال قدرت صورت گرفته در کودتا، نمونه ای از تلاش استعمار خارجی به مدد استبداد داخلی برای محروم ساختن ملت و کشور ایران از سه مولفه الهام گرفته از آموزه های دینی یعنی، استقلال و آزادی و کرامت انسانی است.

رادیوی فارسی زبان بی‌.بی.‌سی زمانی تاسیس شد که جهان غرب و اروپا در آتش تخاصم دولت متحد و متفق در حال سوختن بود و دستیابی به کشورهای جهان سوم و نقاط کلیدی جهان به عرصه‌ای برای رقابت طرفین جنگ بدل شده بود. در چنین شرایطی که نفوذ آلمان نازی در ایران دوره‌ رضا پهلوی رشد چشمگیری داشت، جایگاه ویژه و تعیین کنندهی سرزمین ایران، انگلیس و متفقین را برای اشغال ایران وسوسه نمود. در چنین شرایطی رادیو فارسی بی.‌بی.‌سی نخست در رقابت با بخش فارسی رادیو آلمان در جهت همراه سازی مردم ایران با اهداف متفقین تلاش می‌نمود و در ضمن زمینه را برای اشغال ایران فراهم می‌ساخت، امری که هشت ماه بعد و در شهریور 1320 جنبه عملی پیدا کرد.   با آغاز جنبش ملی شدن صنعت نفت، بی.‌بی.‌سی بر اساس مصالح ملی انگلیس، به طور آشکار با سیاست‌های دولت انگلیس همراه شد. نخست با تهیه‌ گزارش‌ها و تفسیرهایی در ارایه تصویر مثبت از کارنامه شرکت نفت انگلیس و ایران و سپس در همگامی کامل با دولت لندن برای مقابله با ملی شدن صنعت نفت ایران، پرده‌ آخر نمایش بی.‌بی.‌سی فارسی نیز، همکاری مستقیم این شبکه در کودتای 28 مرداد 1332 و سرنگونی حکومت مصدق بود.

در این کودتا و به شکست کشاندن نهضت ملی نفت، طراحان کودتا در خارج از مرزهای ایران با رهبران کودتا در داخل کشور از جمله “شاپور ریپورتر” قرار گذاشتند که در نیمه‌ شب 24 مرداد 1332 با شنیدن پیام رمز “اکنون ساعت دقیقا 12 نیمه شب است” از رادیو بی.بی.سی عملیات کودتا و براندازی دولت مصدق تحت عنوان عملیات آژاکس را کلید بزنند.

در 28مرداد 32 سرلشکر زاهدی که از حمایت ایالات متحده نیز برخوردار بود توانست با محاصره خانه مصدق واشغال مکان هایی چون رادیو دولت مصدق را سرنگون کند. آمریکا که در ابتدا به خاطر ترس از کمونیسم شاید تمایلی برای همکاری در جهت کودتا نداشت ولی در ادامه بهتر دید برای رفع خطر با انگلیس در براندازی حکومت مصدق همکاری کند. ومصمم بود تا از یک پایگاه نظامی در تهران برای این کار استفاده کند که کودتای زاهدی موفق بوده ونیازی به استفاده از پایگاه نظامی نشد.  اهداف آمریکا، انگلیس وشوروی در به راه انداختن این کودتا در درجه نخست سرنگونی مصدق وسپس برگرداندن نظام استبدادی، سلطه استعماری وباز گرداندن جریان نفتی به غرب بوده است. وشاه هم که در ابتدا با مصدق روابط حسنه ای داشت به تدریج به دلیل الغای انگلیس وآمریکا نسبت به وی سوءظن یافته وتلاشی برای حفظ دولت مصدق نمی کند.در این بین شکاف بین مصدق وکاشانی به دلیل بروز وقایع مربوط به 30 تیر باعث می گردد تا مصدق طیف وسیعی از حامیان خود را از دست بدهد.

البته نباید از ذکر این نکته غافل گشت که مصدق که از همان ابتدا می دانست توان رویارویی با قدرت های غربی را ندارد، سعی نکرد تا با یافتن طرحی منطقی به حل اختلاف با دولت های خارجی بپردازد وبا پافشاری برای در دست گرفتن کنترل منابع نفتی کشور دشمنی دولتهای غربی را به جان خرید و نتیجه آن بازگشت شاه وسقوط دولت در 28 مرداد 1332بود.

افشای اسناد سازمان سیا

ده سال پیش و پس از گذشت ۶۰ سال از کودتا سازمان جاسوسی آمریکا تن به انتشار سندی داد که ایفای نقش سازمان سیا را در این کودتا اثبات می‌کند که می‌تواند اذعان رسمی سیا مبنی بر آن باشد. این سازمان به برنامه‌ریزی و اجرای کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در ایران کمک جدی کرده است. اشاره صریح به نقش سیا در یک کپی از سوابق داخلی این سازمان با عنوان «مبارزه برای ایران» آمده است!

در اسناد منتشر شده سیا به صراحت بیان شده است: «کودتای نظامی که مصدق و کابینه او را سرنگون کرد، با هدایت سیا و به عنوان اقدام سیاست خارجی آمریکا صورت گرفت».

همچنین از دیگر مواردی که سیا منتشر کرده است؛ شامل فایل‌هایی از «کرمیت روزولت»، افسر ارشد میدانی سیا در ایران و در حین کودتاست. این اسناد جزئیات جدید و همچنین عمیقی را در خصوص اقدامات این آژانس اطلاعاتی پیش و پس از عملیات فراهم می‌کند. بر اساس اسناد منتشر شده، عملیات کودتا شامل گام‌های متعددی بود که از جمله آنها می‌توان به توسل به تبلیغات سیاسی برای تضعیف مصدق از نظر سیاسی، فروریختن ترس پهلوی برای همکاری، رشوه دهی به اعضای مجلس، سازمان‌دهی نیروهای امنیتی و ترتیب دادن تظاهرات خیابانی اشاره کرد. در واقع کمونیسم‌هراسی، سیل دلارهای سازمان‌یافته و تزریق آن به عوامل وابسته در داخل کشور و نیز کمک گرفتن از نیروهای مسلح در کنار اختلاف افکنی و دو قطبی سازی بخش‌هایی از تلاش‌ها و زمینه‌سازی ها برای موفقیت در کودتا و میوه‌چینی از آن بود.

متأسفانه بعدها موفقیت این کودتای آمریکایی و انگلیسی، الگویی برای انجام طرح‌های مشابه در کشورهای دیگر جهان شد تا دول زورگو استقلال طلبی ملت‌ها را به چالش بکشند. حتی شاید علت افشای دیرهنگام اسناد این کودتا به این دلیل بوده باشد. در واقع سازمان سیا در کودتاهای بسیاری مانند آنچه در فیلیپین، کره، یونان، آفریقا و آمریکای جنوبی روی داد، دست داشته است و در بیشتر موارد مانند کودتای ۲۸ مرداد در ایران ترس از برپایی نظام‌های کمونیستی را بهانه‌ای موجه برای مشروعیت بخشیدن به مداخله خود در کشورها مطرح کرده است.

ضربه خوردن مصدق از اعتماد به آمریکا

رهبر معظم انقلاب اسلامی در یکی از بیانات خود در خصوص کودتای ۲۸ مرداد می‌فرمایند: «بعضی‌ها هستند که میگویند حالا یک‌جوری، مثلاً یک‌ذرّه، با آمریکا کنار بیاییم، شاید دشمنی‌شان کم بشود؛ نه، حتّی به آنهایی هم که به آمریکا اعتماد کردند، به آمریکا امید بستند، به سراغ آمریکا رفتند برای کمک گرفتن، رحم نکردند؛ مثل چه‌کسی؟ دکتر مصدّق. دکتر مصدّق برای اینکه بتواند با انگلیسی‌ها مبارزه کند و در مقابل انگلیس‌ها بایستد به خیال خودش، رفت سراغ آمریکایی‌ها؛ با آنها ملاقات کرد، مذاکره کرد و درخواست کرد؛ به آنها اعتماد کرد. کودتای بیست‌و‌هشتم مرداد نه به‌وسیله‌ی انگلیس بلکه به‌وسیله‌ی آمریکا در ایران انجام گرفت، علیه مصدّق. یعنی حتّی به امثال مصدّق هم اینها راضی نیستند؛ اینها نوکر میخواهند، سرسپرده میخواهند، تو‌سری‌خور میخواهند؛ مثل چه‌کسی؟ مثل محمّدرضای پهلوی؛ این‌جور آدمی میخواهند؛ که بر این کشورِ پُرنعمتِ پُربرکتِ ثروتمندِ حسّاسی که ازلحاظ موقعیّت جغرافیایی حسّاس است، ازلحاظ توانایی‌های گوناگون حسّاس است، حکومت کند؛ یک نفری باشد دست‌بسته و تسلیم آنها؛ آمریکایی‌ها این را میخواهند؛ اگر نشد، میشوند دشمن.»

با این حال که دشمن خود معترف به انجام کودتای آمریکایی انگلیسی در کشور بوده است، عده ای معلوم الحال، با طرح ادعاهای جدید میگویند «نخیر! کودتایی در کار نبوده!» . نهایتاً آمریکا و انگلیس حتی از مردم ایران عذرخواهی نکرده و تا به امروز به دشمنی با ایرانیان ادامه داده اند.

انتهای پیام/